Yeni Türk Lirası: Bir Ermeni Hatırası

(agos, derkenar, onaltı mart ikibinoniki)

“…nakledilen ahalinin alâka-ı mülkiyet ve tasarrufu kalmamasını temîn…”*

Baştan söyleyeyim, bu bir komplo teorisi yazısı değil. Bu konuyla ilgili benzerlerini okuduğunuz varsayımlar, “böyleyken böyle olmuş”lar, “bak bak kesin şöyle”ler bu yazıda yer almayacak. Ama bu bir komplo yazısı, orası doğrudur. Bu topraklarda yaşanmış en büyük komplonun cüzdanlarımızdaki izini anlatıyor.

 Türk Lirası’nın yeni simgesi tanıtıldı, malumunuz. Hepsi birbirinden farklı, birbirinden yaratıcı seçenekler arasından bir tanesi ipi göğüsledi, yakında cüzdanlarımıza da girecek. Çok yorum yapıldı, aslında Başbakan’ı simgelediği, Illuminati’nin yine bir oyun peşinde olduğu bile dillendirildi. En fenası, ve aslında gerçeğe tek parmak basanı, en sonda geldi: TL'nin yeni simgesi, Ermenistan para birimi Tram’ın neredeyse kusursuz bir ters simetriğiydi. Bu, elbette, bir tesadüftü. Tesadüfler ise, bastırılmış toplumsal hafızalarında ne acıları saklayan topraklarda, çok şey anlatıyordu.

Türkiye’nin modernleşme hikâyesi, milyonlarca insanı öldürmüş, yerinden yurdundan etmiş olmasının yanı sıra, mülkiyetin de el değiştirmesinin hikâyesi. Osmanlı’nın Türk ve Müslüman olmayan tebaasının mallarına el koyulması, Ermeni Soykırımı ve öteki etnik unsurlara karşı işlenen diğer suçların bir sonucu değildi sadece, aynı zamanda bu suçların arkasındaki önemli bir motivasyondu. Önce son yıllarını yaşayan Osmanlı, sonrasında da Cumhuriyet, ama herhalükarda Türk ve Müslüman devlet, o malları kendi himayesine aldı, envanterini çıkarttı, değer biçti, kendi elinde tuttu ya da Türk ve Müslümanlara, yani ‘asil unsur’a dağıttı – aslan payını İttihatçı ve Kemalistler’in krem tabakasına ayırarak. Ülkeyi kurtaracak orta sınıflar, ‘milli burjuvazi’, işte bu yolla yaratıldı. Lise kitaplarında okutulan İktisat Kongreleri, Devletçi ya da Pazar ekonomisi arasındaki seçimler, tartışmalar, üzerine konuşulacak bir ekonomik varlık olmasaydı hiçbir şey ifade etmeyecekti, bunu da Gayrimüslimlerin malvarlığı sağladı. Mustafa Kemal’in bu meseleleri kurmaylarıyla tartıştığı ‘sofra’nın bulunduğu Çankaya Köşkü bile, neticede, el koyulan bir Ermeni malıydı.

Bu haliyle, Modern Türkiye’nin ekonomisi, bir ‘ters yüz’ ekonomi. Konuşulması yasak bir kurucu günahın üzerine kurulmuş bu ülke ve ekonomisi, kimilerine göre bugünlerde en kudretli dönemini yaşıyor, tüm dünya onu izliyor – yeni bir gayrimenkul reklamı, mesela, Obama’nın ağzından Türkiye’nin ne de “en bi’ lider, en bi’ mühim” olduğunu anlatıyor. Bu ters yüz ekonomi şimdi yeni para birimine geçiyor, 6 sıfırı atılmış paramız daha da prestijleniyor, Obama’ya Putin’e gururla gösterebileceğimiz bir fiyakaya kavuşuyor. Ancak nasıl ki bulutları delen gökdelenler, kudreti değil, ezdikleri yoksulları ve temellerine gömülmüş 100 yıllık kemikleri anlatıyorsa; yeni paramız da, kaderin en içten cilvesi sonucunda, kimse konuşmasın diye dört döndüğümüz günahları anlatıyor. Türk Lirası’nın Ermenistan Tramı'nın ters simetriği olması kadar normal bir şey olabilir mi? Tersyüz edilen binaların, tarlaların, fabrikaların üzerine inşa edilen bir ülke ve ekonomisi, bundan daha iyi anlatılabilir mi? Toplumsal bilinçaltı ve suçluluk duygusu kendini daha iyi açık edebilir mi?

“Hepimiz Ermeniyiz” diyenlere “Hepiniz Piçsiniz” dediler, biz de kabul ettik, doğruydu, cinayetlerle ve tecavüzlerle yazılan bir tarihin ezilenleri ve bu ezilenlerle dayanışanlar için soylarının ‘kırık’ olması gayet makuldü. Peki ya ekonominizin soyu nereden geliyor, bunu düşündünüz mü? Paralarınızın üstüne bakın şimdi, ne kadar da benziyor...

*İttihat ve Terakki Hükümeti’nden Karesi (Balıkesir) Vilayeti’ne gönderilen telgraftan, 17 Ağustos 1915.

Kaynakça notu: Soykırım ve ekonomisi üzerine bkz. Uğur Ümit Güngör, Confiscation and Destruction: The Young Turk Seizure of Armenian Property (London: Continuum, 2011).